Η Αίσθηση της Αφής

Και το Θαύμα του Ανθρώπινου Χεριού

Ξετυλίγεις το κουβάρι της σκέψης σου στο χαρτί γράφοντας με ένα μολύβι που ιδρώνει στο χέρι σου.

Καρφώνεις μερικές σανίδες μεταξύ τους στην προσπάθειά σου να χτίσεις ένα δεντρόσπιτο για τα παιδιά σου στην πίσω αυλή.

Έξω μαίνεται καταιγίδα κι ένα μικρό κορίτσι γαντζώνεται από τη φούστα της μαμάς του, κρύβεται στις πτυχώσεις της στη λάμψη ενός κεραυνού.

Περνάς τα δάχτυλά σου από τα μαλλιά του συντρόφου σου ενώ τα κορμιά σας τυλίγονται και κάνετε έρωτα.

Κλείνεις τρυφερά τα μάτια του πατέρα σου όταν αφήνει την τελευταία του πνοή και ύστερα φιλάς τα χέρια του που σε μεγάλωσαν.

Η Σημασία των Χεριών Μας

Υπάρχει το σύμπαν που μας περιβάλλει και μετά υπάρχουμε εμείς. Όπως συμβαίνει όταν δύο χημικά στοιχεία συναντιούνται, η μαγεία ξεκινά τη στιγμή που κάθε άνθρωπος αρχίζει να αλληλεπιδρά με το σύμπαν.

Ο τρόπος που το καταφέρνουμε αυτό είναι με τα χέρια μας. Τα χέρια μας είναι το μέσο με το οποίο συμμετέχουμε και συνδιαλεγόμαστε με όλα όσα μας περιτριγυρίζουν.

Η όραση από μόνη της δεν είναι αρκετή.

Ακόμα κι αν βλέπεις τέλεια, αλλά περιφέρεσαι στο χώρο άυλα σαν πνεύμα αδυνατώντας να τον αγγίξεις, δε θα είσαι ποτέ σε θέση να χαρτογραφήσεις πλήρως αυτή τη μικρή γωνιά του κόσμου που σε φιλοξενεί και να την κατανοήσεις.

Σκέψου αυτή τη μικρή γωνιά σαν το δωμάτιό σου. Πώς θα μπορούσες να το καθαρίσεις, να το τακτοποιήσεις, να το ομορφύνεις, αν δεν είχες χέρια; Χωρίς τη δυνατότητα να παρέμβεις στον χώρο και να τον διαμορφώσεις, ο χώρος παραμένει ξένος κι επικίνδυνος.

Χωρίς χέρια δεν ανήκεις πουθενά.

Ή φαντάσου τη γωνιά πιο μεταφορικά, στην ασφάλεια μιας αγκαλιάς. Το μωρό που έρχεται στον κόσμο πρώτα απ’ όλα αποζητά να αισθανθεί το δέρμα της μητέρας του, τη ζεστασιά, τη σιγουριά, την τρυφερότητα. Ο μόνος τρόπος να επισφραγίσεις μια ανθρώπινη σχέση είναι με το άγγιγμα και τη σωματική επαφή.

Χωρίς χέρια είσαι μόνος.

Χωρίς χέρια, δέρμα και σώμα στερείσαι το αναγνωριστικό εργαλείο που σου υποδεικνύει με ακρίβεια το πού βρίσκεσαι σε αυτόν τον κόσμο. Χωρίς μια ικανοποιητική ιδέα του πού πατάς, υπολείπεσαι μιας αφετηρίας. Χωρίς αφετηρία, δεν έχεις προορισμό. Χωρίς προορισμό είσαι χαμένος.

Για την ακρίβεια το κίνητρο να κινηθείς, να προχωρήσεις, θα απουσίαζε ολότελα από τη στιγμή που δε θα μπορούσες να απλώσεις το χέρι σου και να αγγίξεις κάτι. Το ταξίδι δε θα είχε νόημα, η κίνηση θα ήταν άσκοπη, γιατί αυτό που με παρακινεί να κινηθώ είναι η εδραίωση ενός “στόχου” τον οποίο επιθυμώ να “πιάσω”.

Γιατί ακόμα κι αν όλα όσα βλέπεις γύρω σου υπάρχουν, κατά κάποιον τρόπο δεν είναι το ίδιο αληθινά αν δεν μπορούν να γίνουν απτά. Σαν να υπάρχουν σε ένα θεωρητικό μόνο επίπεδο, οι μορφές τους φαντάζουν αβέβαιες, εφήμερες, δισδιάστατες, ιδεατές. Υπάρχουν μόνο σαν λέξεις και καμία λέξη δεν είναι σε θέση να αντικαταστήσει την αίσθηση.

Αυτή είναι και η σπουδαιότητα της αφής, πιο ορατή στο αρχαιοελληνικό ρήμα ἅπτομαι. Το ρήμα έχει ενεργητικό νόημα, αλλά παθητική μορφή. Με αυτόν τον ευφυή τρόπο υποδηλώνεται η ιδιαιτερότητα της αίσθησης, αυτό που τη ξεχωρίζει από όλες τις άλλες, η ταυτοχρονία της.

Όταν αγγίζεις, σε αγγίζουν. Όταν αισθάνεσαι κάτι, αισθάνεσαι παράλληλα τον εαυτό σου.

Η αφή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ανθρώπινης εμπειρίας στον κόσμο, είναι η πρώτη αίσθηση που ενεργοποιείται. Το δέρμα, το όργανο της αφής, αρχίζει να διαμορφώνεται κατά την όγδοη βδομάδα της κύησης. Τότε είναι που το έμβρυο για πρώτη φορά αρχίζει να αισθάνεται και άρα να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μια ζωντανή οντότητα.

O Descartes έκανε ένα ολέθριο λάθος όταν υποστήριζε πως υπάρχεις επειδή σκέφτεσαι.

Υπάρχεις όταν αισθάνεσαι.

Αφή και Αντίληψη: Τι Βλέπουμε Όταν Κοιτάμε

Η αφή προηγείται της νόησης. Η αφή επίσης προηγείται των υπόλοιπων αισθήσεων, πράγμα δηλωτικό της σημασίας της. Συνεπώς η αισθητηριακή πρόσληψη της ύπαρξης και του εαυτού μας μέσω της αφής είναι το πρώτο φίλτρο της εμπειρίας μας.

Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε όσα υπάρχουν έξω από εμάς, έξω δηλαδή από το συμφωνημένο όριο του δέρματος στο οποίο κατοικούμε, γίνεται πάντοτε με γνώμονα τον εαυτό. Η αντίληψη είναι μια διαδικασία με κατεύθυνση από μέσα προς τα έξω.

Κάθε φορά προβάλλουμε σε ό,τι παρατηρούμε ό,τι μας παρακινεί.

Όσα υπάρχουν έξω από εμάς επομένως όχι μόνο συνδέονται με εμάς μέσω των αισθήσεων, αλλά ο εαυτός μας μέσω της αντίληψης εκτείνεται και περιχύνεται σε ό,τι μας περιβάλλει.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που με κάνουν να πιστεύω πως σκοπός της ύπαρξης, περισσότερο ακόμα από το να προσπαθείς να την κατανοήσεις, είναι να τη βιώνεις και να την αισθάνεσαι, όχι μόνο να την παρατηρείς και να την αναλύεις. Να συμμετέχεις ενεργά γιατί είσαι κομμάτι της και γιατί είναι εσύ.

Αυτό είναι το θεμελιώδες σφάλμα του ευφυή νου, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του πάντα ξέχωρα από αυτό που παρατηρεί.

Στην πραγματικότητα παρατηρητής και παρατηρούμενο διατηρούν μια δυναμική αμφίδρομη σχέση. Συνέπεια αυτού του σφάλματος είναι να πιστεύουμε πως αντιλαμβανόμαστε έννοιες, αλλά αυτό είναι λάθος, μια παρανόηση της νόησης.

Αυτό που αντιλαμβανόμαστε είναι τρόπους με τους οποίους ο χώρος αλληλεπιδρά και συνυπάρχει μαζί μας. Ο κόσμος μας φανερώνεται ως κάτι που μπορούμε να εξερευνήσουμε και να αξιοποιήσουμε.

Δε βλέπουμε, για παράδειγμα, το έδαφος και σκεφτόμαστε οριζόντια επιφάνεια, αλλά κάτι που μπορώ να σταθώ, να περπατήσω, να καλλιεργήσω, να χτίσω επάνω του.

Δεν προσδίδουμε κατόπιν κάποια λειτουργία ή αξία, αλλά βλέπουμε απευθείας την έμφυτη χρησιμότητα, το νόημα και τη δυνατότητα που ενυπάρχουν σε όσα μας περιβάλλουν.

Αυτό που βλέπουμε είναι εργαλεία.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί οτιδήποτε πιάνουμε στα χέρια μας αυτομάτως μετατρέπεται σε μια προέκταση του εαυτού μας. Ο εγκέφαλός μας ανανεώνει την εικόνα που έχει για μας ώστε να συμπεριλαμβάνει σε αυτή και το αντικείμενο. Το είναι μας διοχετεύεται σε ό,τι χρησιμοποιούμε λες και πρόκειται για κάποιο σαμανικό τελετουργικό.

Αν βλέπουμε εργαλεία συμβαίνει γιατί έχουμε χέρια, το πιο επιδέξιο κι ευαίσθητο εργαλείο που είναι γνωστό στον άνθρωπο, “το εργαλείο των εργαλείων”.

Αφή και Νόημα

Ο ρόλος που έπαιξαν τα χέρια στην εξέλιξη του είδους και ο ρόλος που παίζουν στην προσωπική ανάπτυξη του ατόμου δεν είναι καινούργια ιδέα. Η σχέση ανάμεσα στα χέρια και τη νοημοσύνη διατυπώθηκε πρώτη φορά από τον προσωκρατικό φιλόσοφο Αναξαγόρα.

“Έχουμε νοημοσύνη, γιατί έχουμε χέρια” γράφει ο φιλόσοφος στο έργο του Περί φύσεως.

Ο Αριστοτέλης με την τελεολογική του θεώρηση για τον κόσμο θα τον αντικρούσει αντιστρέφοντας την πορεία του συλλογισμού, υποστηρίζοντας πως τα χέρια υπάρχουν εκεί για να εξυπηρετούν τη νοημοσύνη.

Η διανοητική αντιπαράθεση για τη λειτουργία των χεριών και τη σημασία τους για τον άνθρωπο θα κρατήσει για αιώνες, καθώς πίσω από τη φιλονικία, που μόνο σε ένα πρώτο επίπεδο αφορά τα χέρια, κρύβονται δύο εκ διαμέτρου αντίθετες φιλοσοφικές προσεγγίσεις και σχολές σκέψης:

1. η τελεολογική με το επιχείρημα του Ευφυούς Σχεδιασμού (Intelligent Design), και
2. η μηχανιστική με το επιχείρημα της Εξέλιξης (Evolution).

Κι ενώ θα λέγαμε πως είναι ξεκάθαρο πια τι ισχύει και τι προηγήθηκε, η ίδια συζήτηση περί χεριών φροντίζει να επανέρχεται ανά εποχές, κι αυτό γιατί η αντιμαχία τροφοδοτείται από ένα αιώνιο και διακαές ερώτημα.

Επιτελεί κάποιον σκοπό η ύπαρξή μας στον κόσμο ή είμαστε τα τραγικά ατυχήματα του σύμπαντος;

Κι αν ψάξουμε λίγο βαθύτερα ακόμα θα δούμε πως αυτό που μας εξωθεί σε τέτοιες υπαρξιακές μέγγενες είναι η θνητότητά μας και ο φόβος μας αν όσα βλέπουμε κι αγγίζουμε είναι όλα όσα υπάρχουν.

Το σφάλμα του ερωτήματος είναι ότι ακροβατεί σε ένα δίλημμα το οποίο όμως όχι μόνο δεν υφίσταται, αλλά διατυπώνεται και με τέτοιο τελεσίδικο τρόπο, ώστε να μην υπάρχει νικητής, όπως το τέχνασμα “κορώνα νικάω, γράμματα χάνεις” στο στρίψιμο ενός νομίσματος.

Κάνεις δεν είναι σε θέση να δώσει μια ικανοποιητική απάντηση, γιατί κανείς δεν μπορεί να απαντήσει για σένα.

Το τι ισχύει πραγματικά, αν ισχύουν ταυτόχρονα και οι δύο εξηγήσεις ή όχι δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Γιατί ο σκοπός σου δεν είναι κάτι που σου ανατίθεται έξωθεν ή προκύπτει αυτομάτως με την είσοδό σου στον κόσμο.

Ο σκοπός είναι κάτι που δημιουργείς.

Θα τον ανακαλύψεις ή θα σου φανερωθεί όσο εξερευνάς τον κόσμο και αλληλεπιδράς μαζί του, πράγμα που σημαίνει πως η απάντηση είναι ένα προσωπικό ζήτημα για τον καθένα.

Δεν πιστεύω πως υπάρχει κάποιος ανώτερος σκοπός στο σύμπαν, ούτε πιστεύω πως υπάρχει κάποιος ανώτερος σκοπός στη δημιουργία του ανθρώπου.

Όταν όμως μέσω της δράσης τα δύο σμίγουν και σαν επιδέξιο ζευγάρι χορευτών συμμετέχουν στην κοσμική περιδίνιση, τότε είναι που τα θαύματα γίνονται πραγματικότητα.

Οφείλεις να δημιουργήσεις κάτι, κάτι που να σε υπερβαίνει, και να δίνεσαι απόλυτα σε αυτό. Απέχεις μονάχα μια απόφαση. Μια απόφαση είναι αυτό που σε χωρίζει από μια εντελώς διαφορετική ζωή. αλλά η απόφαση είναι ταυτόχρονα το κοντινότερο αλλά και το πιο μακρινό πράγμα που υπάρχει.

“Το πιο δύσκολο πράγμα είναι η απόφαση να δράσεις” — Amelia Earhart

Αυτή είναι η ευθύνη που μας βαραίνει. Τα χέρια μας είναι ο τρόπος να κουβαλούμε αυτό το βάρος, αλλά και το μέσο να μετουσιώνουμε το άχθος μας σε νόημα.

Τελευταίες Σκέψεις

Υπάρχουν τόσα που μπορεί να πει κανείς για την αίσθηση της αφής κι ωστόσο κανείς στην καθημερινότητά του δεν της δίνει την πρέπουσα σημασία.

Ίσως γιατί ανάμεσα στις ιδιαιτερότητές της συγκαταλέγεται και το ότι είναι η μόνη αίσθηση που δεν μπορούμε να χάσουμε, επομένως στερούμαστε και την ικανότητα να την εκτιμήσουμε δεόντως.

Κάθε εμπειρία, όμως, είναι απτική σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Διαβάζουμε ένα ποίημα ή ακούμε μια μουσική σύνθεση και η έκφραση που χρησιμοποιούμε για να χαρακτηρίσουμε την ομορφιά τους και την επίδρασή τους επάνω μας είναι “με άγγιξε”.

Η έκφραση δεν περιορίζεται σε μια μεταφορική χρήση του λόγου. Η τέχνη μας μεταμορφώνει ακόμα και σε επίπεδο φυσιολογίας. Ορμόνες εκκρίνονται, το δέρμα μας ανατριχιάζει, ίσως κλάψουμε. Όλα αυτά είναι αφή.

Και το κύριο όργανο της αφής είναι το ανθρώπινο χέρι, ο αγγελιαφόρος του νοήματος, εκεί όπου εδρεύει όλη η δυνατότητα για δημιουργία.

Δε θα ήμασταν άνθρωποι αν δεν είχαμε χέρια, αλλά ταυτόχρονα τα χέρια είναι αυτά που μας εξισώσουν με το θείο. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το να δημιουργείς κάτι από το μηδέν, το να απλώνεις το χέρι σου στη σφαίρα της φαντασίας και να τραβάς στον απτό κόσμο κάτι που μέχρι τότε δεν είχε υπάρξει ξανά, αν όχι σαν μια θεϊκή πράξη?

Όπως είχε γράψει και ο άγιος Αυγουστίνος: “Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να θαυμάσουν από τις ψηλές κορφές των βουνών την αχανή περίμετρο του ωκεανού, την κυκλική κίνηση των αστεριών… ωστόσο προσπερνούν τους εαυτούς τους αδιαφορώντας”.

Ρίξε μια ματιά στα χέρια σου, στις αυλακώσεις των κόμπων, στις σπειροειδείς γραμμές των αποτυπωμάτων σου, στη γυαλάδα των νυχιών, στους ρόζους της παλάμης.

Πραγματικά παρατήρησέ τα.

Ίσως τότε μόνο να μπορέσεις να αντιληφθείς πως αυτό που αντικρίζεις είναι ένα θαύμα.

Όλα όσα μας επιτρέπουν να ψηλαφούμε, να κρατάμε, να μοιραζόμαστε, να χαϊδεύουμε, να παρηγορούμε, να αισθανόμαστε, να δημιουργούμε βρίσκονται εκεί.